दिवाळी: अंधारावर प्रकाशाचा विजय!

दिवाळी (दीपावली) हा हिंदू धर्मातील सर्वात मोठा आणि महत्त्वाचा सण आहे. हा सण ‘अंधारावर प्रकाशाचा’, ‘वाईटावर चांगल्याचा’ आणि ‘अज्ञानावर ज्ञानाच्या विजयाचे’ प्रतीक म्हणून साजरा केला जातो. साधारणपणे हा उत्सव पाच दिवसांचा असतो आणि तो खूप उत्साहाने आणि आनंदाने साजरा केला जातो.

दिवाळीचे महत्त्व (Importance of Diwali):

• राम वनवासातून परतले: पौराणिक कथेनुसार, याच दिवशी भगवान श्रीराम १४ वर्षांचा वनवास संपवून रावणाचा वध करून अयोध्येला परतले होते. त्यांच्या स्वागतासाठी अयोध्यावासीयांनी संपूर्ण नगरीत दिवे लावले होते.
• लक्ष्मीपूजन: दिवाळीच्या तिसऱ्या दिवशी, म्हणजे आश्विन अमावस्येला, लक्ष्मीपूजन केले जाते. लक्ष्मी ही धन आणि समृद्धीची देवता आहे. या दिवशी तिची पूजा करून घरात धन-धान्य स्थिर राहावे यासाठी प्रार्थना केली जाते. व्यापारी वर्ग या दिवशी हिशेबाच्या नव्या वह्यांची पूजा करून नवीन वर्षाची सुरुवात करतात.
• नरकासुर वध: नरक चतुर्दशीच्या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने नरकासुर राक्षसाचा वध करून लोकांना त्याच्या अत्याचारातून मुक्त केले, ज्याचा आनंद म्हणून दिवे लावले जातात.
• ज्ञान आणि विवेक: दिवाळी केवळ दिव्यांची रोषणाई नाही, तर ती विवेकाच्या प्रकाशाचा सण आहे. दिव्यांचे तेज आपल्याला जीवनातील अज्ञान आणि नकारात्मकता दूर करून ज्ञान आणि सकारात्मकतेकडे जाण्याचा संदेश देते.

दिवाळीत आपण काय करावे? (What Should We Do):

1. स्वच्छता आणि सजावट (Cleaning and Decoration): दिवाळीच्या आधी संपूर्ण घराची आणि परिसराची स्वच्छता करावी. याला ‘दिवाळीची साफसफाई’ म्हणतात. यामुळे घरातून दारिद्र्य (अलक्ष्मी) दूर होते आणि लक्ष्मीच्या आगमनाची तयारी होते.
2. दिवांची रोषणाई (Lighting Diyas): घरोघरी पणत्या (दिवा) लावून आकर्षक रोषणाई करावी. यामुळे घर सुंदर दिसते आणि सकारात्मक ऊर्जा निर्माण होते.
3. रांगोळी (Rangoli): दारात आणि अंगणात सुंदर रांगोळी काढावी. रांगोळी हे मंगलमय आणि स्वागताचे प्रतीक आहे.
4. अभ्यंगस्नान (Ritualistic Bath): नरक चतुर्दशीच्या पहाटे सुगंधी उटणे लावून अभ्यंगस्नान करण्याची प्रथा आहे. यामुळे थंडीत त्वचा चांगली राहते आणि दिवसभर उत्साह टिकून राहतो.
5. लक्ष्मी-कुबेर पूजन: लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी प्रदोषकाळी (संध्याकाळी) धन-संपत्तीची देवता लक्ष्मी आणि कुबेर यांची पूजा करावी.
6. फराळ आणि भेटवस्तू (Sweets and Gifts): विविध प्रकारचे पारंपरिक फराळ (उदा. लाडू, चिवडा, शंकरपाळी, करंजी) तयार करावे आणि मित्र-नातेवाईकांना भेटवस्तू देऊन आनंद साजरा करावा.
7. भाऊबीज (Bhaubeej): शेवटच्या दिवशी भाऊबीज हा सण साजरा केला जातो, ज्यात बहिण आपल्या भावाला ओवाळते आणि त्यांच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते.

दिवाळीचे फायदे (Benefits of Diwali):

• नात्यात गोडवा (Sweetness in Relationships): भेटवस्तू आणि मिठाईची देवाणघेवाण केल्याने आणि एकत्र सण साजरा केल्याने कुटुंबातील तसेच मित्र-नातेवाईकांमधील संबंध अधिक मजबूत होतात.
• आरोग्य आणि स्वच्छता (Health and Cleanliness): दिवाळीच्या निमित्ताने संपूर्ण घराची स्वच्छता केली जाते, ज्यामुळे परिसर शुद्ध होतो आणि आरोग्यासाठी ते चांगले असते. अभ्यंगस्नानामुळे थंडीच्या दिवसात त्वचेची काळजी घेतली जाते.
• सकारात्मकता आणि उत्साह (Positivity and Enthusiasm): दिव्यांच्या प्रकाशाने आणि उत्सवाच्या वातावरणाने मनात उत्साह आणि सकारात्मकता निर्माण होते.
• आर्थिक लाभ (Economic Benefits): या काळात खरेदीचे प्रमाण वाढल्याने छोटे-मोठे व्यापारी आणि कुटीर उद्योगांना मोठा आर्थिक लाभ होतो.
• कृतज्ञता (Gratitude): जीवनात मिळालेल्या समृद्धीबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याची संधी मिळते.

जगभरात दिवाळी कशी साजरी केली जाते, याबद्दलची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

दिवाळी हा फक्त भारतापुरता मर्यादित नसून, तो ‘प्रकाशाचा उत्सव’ म्हणून जगभरातील अनेक देशांमध्ये मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. ज्या देशांमध्ये हिंदू, शीख, जैन आणि काही बौद्ध समुदायाची लोकसंख्या अधिक आहे, तिथे या सणाला विशेष महत्त्व आहे.

भिन्न देशांमध्ये दिवाळी उत्सव:

थोडक्यात, जगभरातील भारतीय आणि हिंदू धर्मीय लोक जिथे स्थायिक झाले आहेत, तिथे त्यांनी आपल्या संस्कृतीची ही तेजस्वी ओळख जपली आहे. प्रत्येक ठिकाणी उत्सव साजरा करण्याची पद्धत थोडी वेगळी असली तरी, ‘दिवे लावून आनंद आणि ज्ञान पसरवणे’ हे दिवाळीचे मूळ तत्त्व सर्वत्र समान आहे. अनेक देशांमध्ये आता स्थानिक लोकही या ‘प्रकाशाच्या उत्सवाचा’ आनंद घेताना दिसतात.

दिवाळी हा केवळ एक धार्मिक सण नाही, तर तो सामाजिक सलोखा, आनंद आणि चांगुलपणाचा संदेश देणारा एक मोठा उत्सव आहे!